Kolejowe przejście graniczne Zgorzelec – Görlitz było dla wielu mieszkańców Górnego Śląska wymarzoną bramą na zachód Europy. Także dla tych górników górnośląskich kopalń, którzy zamierzali tą drogą przedostać się nielegalnie za granicę. W zdecydowanej większości były to próby nieudane.
Z początkiem stycznia 1972 r. zaczęła obowiązywać umowa o ułatwieniach w przekraczaniu granicy PRL i NRD. W kolejnych latach z myślą o podróżnych z obu państw uruchamiano sporo pociągów z Polski do Niemieckiej Republiki Demokratycznej. Część z nich jechała dalej, do Niemiec Zachodnich. W niejednej głowie zaświtała wówczas myśl, żeby ukryć się gdzieś w wagonie i w sposób niezauważony przedostać do drugiego obszaru płatniczego.
Na uwagę zasługuje jedna, częściowo udana próba ucieczki z Polski, jakiej dokonali wówczas pracownicy zabrzańskiej kopalni. Otóż 16 marca 1973 r. pociągiem relacji Przemyśl – Zgorzelec – Aachen uciekli z Polski dwaj elektromonterzy z KWK Zabrze. Zatrzymano ich dopiero na granicy Niemieckiej Republiki Demokratycznej z Republiką Federalną Niemiec, na przejściu granicznym Oebisfelde – Wolfsburg. Młodzi górnicy mieli 24 i 26 lat i chcieli na stałe wyjechać z Polski. Przyznali się, że w skrytce sufitowej pociągu ukryli się samodzielnie, gdy wagony stały na stacji Kraków Główny. Przykonwojowano ich do granicy z Polską w Słubicach, a następnie sześć dni po ucieczce zostali osadzeni w areszcie w Lubaniu.
Zapewne to wydarzenie przyczyniło się do tego, że żołnierze pogranicznicy wzmogli kontrole wagonów pasażerskich. Odbywały się one wówczas na stacji kolejowej Görlitz, a więc już na terenie NRD. Na kolejną próbę nie trzeba było długo czekać. Oto 2 kwietnia 1973 r. kontroler Granicznej Placówki Kontrolnej Zgorzelec w pociągu Warszawa – Paryż znalazł w skrytce sufitowej pasażera na gapę. Był nim pochodzący z Wrocławia 24-letni ładowacz węgla, zatrudniony w Kopalni Węgla Kamiennego Kleofas w Katowicach. W meldunku zapisano, że górnik miał ukończone siedem klas szkoły podstawowej.
Nie tylko młodzi górnicy próbowali ucieczki pociągiem na Zachód. Robili to także ich jeszcze młodsi koledzy ze szkół górniczych. Oto dwa przykłady: 15 listopada 1981 r. służba GPK Zgorzelec zatrzymała w pociągu Rzeszów – Lipsk siedmiu młodych podróżnych. Byli oni ukryci w dwóch skrytkach sufitowych wagonów należących do kolei RFN. Zatrzymani planowali udać się na zachód Europy w poszukiwaniu pracy. Wszyscy byli uczniami Zasadniczej Szkoły Zawodowej przy KWK Rydułtowy. Grupkę uciekinierów w wieku od 15 do 17 lat stanowiło dwóch chłopaków i pięć dziewczyn. Pochodzili z różnych stron, np. z takich miejscowości jak Sępopol, Lidzbark Warmiński, Bartoszyce na północy Polski, lecz także z województwa nowosądeckiego. Tylko jedna z dziewczyn mieszkała w Rydułtowach.
Inny przykład – 2 lutego 1985 r. o godzinie 20.45 służba GPK Zgorzelec ujęła dwóch szesnastolatków z Rudy Śląskiej, ukrytych w skrytce sufitowej pociągu Warszawa – Frankfurt. Chcieli uciec z PRL do RFN, do swoich krewnych. Jednym z zatrzymanych był uczeń Zasadniczej Szkoły Górniczej w Zabrzu, mieszkający na co dzień w Rudzie Śląskiej przy ul. Dąbrowszczaków. Obaj chłopacy przekazani zostali do sądu dla nieletnich w Zgorzelcu.
Nie zawsze głównym powodem ucieczki górników była chęć poprawienia sobie zarobków. Czasem dochodziły istotniejsze motywacje, takie jak rozłąka z rodziną czy chęć ucieczki przed wojskiem. Oto np. 3 kwietnia 1986 r. o godzinie 16.30 w pociągu Kraków – Lipsk, w skrytce sufitowej wagonu 2 klasy kolei zachodnioniemieckich znaleziony został 32-letni mieszkaniec Raciborza, zatrudniony w KWK Rydułtowy. Chciał on w ten sposób nielegalną drogą dostać się do RFN, w celu połączenia z przebywającą tam rodziną.
Nieco ponad rok później, 14 sierpnia 1987 r. żołnierze pełniący służbę graniczną na stacji w Görlitz o godzinie 21 ujęli pasażera na gapę w pociągu międzynarodowym. Udało im się to na podstawie informacji uzyskanych prawdopodobnie od któregoś z pasażerów pociągu. W skrytce sufitowej nad korytarzem wagonu znajdował się 20-letni mieszkaniec miasta Woźniki. Był to górnik z KWK Andaluzja w Piekarach Śląskich. Chciał on uciec do RFN, aby uniknąć obowiązkowej służby wojskowej w siłach zbrojnych PRL. Przy sobie miał kartę powołaniową do wojska na dzień 28 lipca 1987 r. Zatrzymany stwierdził, że w pociągu ukrył się samodzielnie podczas postoju wagonów w Krakowie.
Im bliżej było końca Polski Ludowej, tym bardziej obok motywacji finansowych pojawiały się u uciekinierów zapędy turystyczne. Świadczy o tym przykład z 5 stycznia 1989 r., kiedy to o godzinie 5.20 rano w pociągu Lublin – Lipsk zatrzymany został 19-letni górnik. Był on pracownikiem KWK Moszczenica w Jastrzębiu-Zdroju, zamieszkałym we wsi Gołkowice. Mężczyzna ukrył się w skrytce sufitowej nad toaletą. Jak powiedział po zatrzymaniu żołnierzom, zamierzał udać się do Republiki Federalnej Niemiec w celu odwiedzenia kolegi.
Jak widać, sposoby nielegalnego wydostania się przez granicę w Zgorzelcu były żołnierzom pogranicznikom dobrze znane, stąd też ucieczki pracowników kopalń kończyły się fiaskiem.
Jeśli chcesz mieć dostęp do artykułów z Trybuny Górniczej, w dniu ukazania się tygodnika, zamów elektroniczną prenumeratę PREMIUM. Szczegóły: nettg.pl/premium. Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
