Emerytury górnicze - poradnik TG i ZUS

Emerytury górnicze to świadczenia emerytalne, do których prawo, po spełnieniu określonych warunków, mają pracownicy, wykonujący pracę górniczą.

Co to jest praca górnicza?
Okresy pracy górniczej to kluczowe pojęcia przy ustalaniu prawa do górniczej emerytury. Praca górnicza to zatrudnienie:
- pod ziemią w kopalniach węgla, rud, kruszców, surowców ogniotrwałych, glin szlachetnych, kaolinów, magnezytów, gipsu, anhydrytu, soli kamiennej i potasowej, fosforytów oraz barytu;
- pod ziemią i przy głębieniu szybów w przedsiębiorstwach budowy kopalń oraz pod ziemią w przedsiębiorstwach i innych podmiotach wykonujących dla tych kopalń roboty górnicze lub przy budowie szybów;
- pod ziemią w przedsiębiorstwach montażowych, przedsiębiorstwach maszyn górniczych, zakładach naprawczych i innych podmiotach wykonujących dla kopalń podziemne roboty budowlano-montażowe, roboty przy naprawie maszyn i wdrażaniu nowych urządzeń; pracownikom zatrudnionym w tych przedsiębiorstwach, zakładach i innych podmiotach uznaje się za pracę górniczą te miesiące zatrudnienia, w których co najmniej połowę dniówek roboczych przepracowali pod ziemią;
- na odkrywce w kopalniach siarki i węgla brunatnego przy ręcznym lub zmechanizowanym urabianiu, ładowaniu oraz przewozie nadkładu i złoża, przy pomiarach w zakresie miernictwa górniczego oraz przy bieżącej konserwacji agregatów i urządzeń wydobywczych, a także w kopalniach otworowych siarki oraz w przedsiębiorstwach i innych podmiotach wykonujących roboty górnicze dla kopalń siarki i węgla brunatnego, na stanowiskach określonych w odrębnym rozporządzeniu
- pod ziemią na stanowiskach dozoru ruchu oraz kierownictwa ruchu kopalń, przedsiębiorstw i innych podmiotów określonych w pkt 1-3, a także w kopalniach siarki i węgla brunatnego oraz w przedsiębiorstwach i innych podmiotach, o których mowa w pkt 4, na stanowiskach określonych w odrębnym rozporządzeniu
- w charakterze członków drużyn ratowniczych kopalń określonych w pkt 1 i 4, mechaników sprzętu ratowniczego tych drużyn oraz w charakterze ratowników zawodowych w stacjach ratownictwa górniczego;
- na stanowiskach maszynistów wyciągowych na szybach oraz na stanowiskach sygnalistów na nadszybiach szybów w kopalniach, przedsiębiorstwach i innych podmiotach określonych w pkt 1 i 2;
- na stanowiskach pracy pod ziemią w nieczynnych kopalniach wymienionych w pkt 1;
- na stanowiskach instruktorów zawodu w górniczych polach szkoleniowych pod ziemią oraz w kopalniach siarki i węgla brunatnego.

Obowiązujące przepisy prawne przewidują w zasadzie dwa rodzaje emerytur górniczych: bez względu na wiek górnika, oraz drugi rodzaj: dla górników, którzy ukończyli wiek 50 lub 55 lat. W obydwu przypadkach ważny jest wymagany staż pracy górniczej, jednak jest on nieco inaczej kwalifikowany i liczony.

Bez względu na wiek
Pracownicy, którzy wykonywali pracę górniczą stale i w pełnym wymiarze czasu pracy pod ziemią przez co najmniej 25 lat, mogą uzyskać prawo do emerytury górniczej bez względu na ukończony wiek. W tym przypadku nie ma także znaczenia zajmowane stanowisko.

W przypadku emerytury bez względu na wiek do wymaganego okresu 25 lat pracy pod ziemią uwzględnia się także:
- okresy niezdolności do pracy z tytułu wypadków przy pracy lub choroby zawodowej, za które wypłacone zostało wynagrodzenie, zasiłek chorobowy lub świadczenie rehabilitacyjne - przypadające w trakcie trwania stosunku pracy,
- okresy czasowego oddelegowania do zawodowego pogotowia ratowniczego w Centralnej Stacji Ratownictwa Górniczego w Bytomiu, KGHM Polska Miedź - Oddziale Jednostki Ratownictwa Górniczo-Hutniczego w Lubinie, okręgowych stacjach ratownictwa górniczego, bezpośrednio poprzedzone pracą górniczą wykonywaną pod ziemią stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Choroby i zwolnienia
Jeśli górnik chorował i przebywał na zwolnieniu chorobowym, a to zachorowanie nie miało związku z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową, to taki okres nie będzie zaliczony do wymaganego stażu górniczego - trzeba będzie go odpracować.

Przy emeryturach bez względu na wiek wszystkie okresy pracy górniczej wymienione powyżej zalicza się w wymiarze 1:1 - czyli trzeba udowodnić faktycznie czyste 25 lat pracy górniczej lub np. 24 lata czystej pracy górniczej i 1 rok niezdolności do pracy na skutek wypadku przy pracy.

Innymi słowy, jeśli pracownik rozpoczął pracę w kopalni, mając 18 lat, przez 25 lat stale i w pełnym wymiarze czasu pracy pracował w kopalni pod ziemią, wykonując pracę górniczą, zakładając, że w ogóle nie chorował, to w wieku 43 lat nabędzie uprawnienia do emerytury.

Po ukończeniu 50 lub 55 lat
Emerytura górnicza przysługuje pracownikowi, który ukończył 50 lat życia, jeśli posiada okres pracy górniczej, łącznie z okresami pracy równorzędnej co najmniej 20 lat w przypadku kobiet i 25 lat w przypadku mężczyzn, a w tym przynajmniej 15 lat czystej pracy górniczej. Natomiast osoba, która ukończy 55 lat może przejść na górniczą emeryturę jeśli posiada okres pracy górniczej, łącznie z okresami pracy równorzędnej co najmniej 20 lat w przypadku kobiet i 25 lat w przypadku mężczyzn, a w tym przynajmniej 10 lat czystej pracy górniczej.

Przy emeryturach z wieku pojawia się nowe pojęcie: okresy pracy równorzędnej.

Co zalicza się do okresów pracy równorzędnej? Za pracę równorzędną z pracą górniczą uważa się:
- zatrudnienie w urzędach górniczych na stanowiskach wymagających kwalifikacji inżyniera lub technika w zakresie górnictwa, jeżeli zatrudnienie jest związane z wykonywaniem czynności inspekcyjno-technicznych w kopalniach, przedsiębiorstwach i innych podmiotach górniczych, pod warunkiem uprzedniego przepracowania w kopalniach, przedsiębiorstwach i innych podmiotach górniczych, co najmniej 10 lat pod ziemią, na odkrywce w kopalniach siarki lub węgla brunatnego, a także w kopalniach otworowych siarki albo na stanowiskach dozoru lub kierownictwa ruchu;
- zatrudnienie przy innych pracach, (także w zupełnie innym zakładzie pracy), do których pracownik wykonujący prace górnicze przeszedł w związku z likwidacją kopalni, zakładu górniczego. Maksymalnie 5 lat takiego zatrudnienia można zaliczyć do pracy równorzędnej.

Rodzaje pracy górniczej
Przy ustalaniu niezbędnego stażu, gwarantującego prawo do górniczej emerytury w wieku 50 lub 55 lat, niektóre okresy pracy pod ziemią zalicza się w wymiarze półtorakrotnym — czyli 1 rok pracy zalicza się jako 1,5 roku. Ta zasada dotyczy następujących rodzajów pracy górniczej wykonywanej na obszarze Państwa Polskiego:
- praca w przodkach bezpośrednio przy urabianiu i ładowaniu urobku oraz przy innych pracach przodkowych, przy montażu, likwidacji i transporcie obudów, maszyn urabiających, ładujących i transportujących w przodkach, przy głębieniu szybów i robotach szybowych,
- w drużynach ratowniczych.

Pozostałe okresy pracy górniczej wykonywanej pod ziemią zalicza się do stażu rok do roku.

Okresy pracy w drużynach ratowniczych zalicza się w wymiarze półtorakrotnym również pracownikom dozoru ruchu i kierownictwa ruchu kopalń, którzy przez co najmniej połowę dniówek roboczych w miesiącu pracują pod ziemią, w kopalni siarki lub węgla brunatnego. Odrębne rozporządzenie określa szczegółowo stanowiska pracy, na których zatrudnienie zalicza się w wymiarze półtorakrotnym.

Wysokość emerytury górniczej?
Jeśli ustalimy prawo do emerytury górniczej, czyli stwierdzamy, że dana osoba spełnia warunki do przyznania tego świadczenia, przystępujemy do ustalenia wysokości tej emerytury. Sposób obliczenia kwoty miesięcznej emerytury górniczej jest taki sam, bez względu na to, czy jest to emerytura bez względu na wiek, czy z wieku 50 czy 55 lat.

Wysokość emerytury górniczej, która jest ustalana według dotychczasowych zasad uzależniona jest od następujących składników: wysokości podstawy wymiaru, uwzględnionego okresu składkowego i nieskładkowego, przeliczników zastosowanych do okresów pracy górniczej, kwoty bazowej, obowiązującej w dacie powstania prawa do świadczenia.

Emerytura wynosi:
- 24 proc. kwoty bazowej, czyli tzw. część socjalna emerytury, oraz po 1,3 proc. podstawy wymiaru emerytury za każdy rok okresów składkowych, z uwzględnieniem pełnych miesięcy, po 0,7 proc. podstawy wymiaru emerytury za każdy rok okresów nieskładkowych, z uwzględnieniem pełnych miesięcy.

Kwota bazowa jest to przeciętne wynagrodzenie pomniejszone o składki na ubezpieczenia społeczne, w poprzednim roku kalendarzowym. Kwota bazowa jest ustalana corocznie i obowiązuje od dnia 1 marca każdego roku do końca lutego następnego roku. Aktualna kwota bazowa, obowiązująca do końca lutego 2015 r. to 3191,93 zł.

Następnie obliczamy wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury:
sumujemy zarobki dla każdego roku kalendarzowego z okresu wybranego do ustalenia podstawy wymiaru (czyli albo z kolejnych 10 lat kalendarzowych wybranych z ostatnich 20 lat, poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę, albo z 20 dowolnie wybranych lat z całego okresu zatrudnienia), obliczamy stosunek każdej z tych rocznych sum zarobków do obowiązującej w danym roku kwoty przeciętnego wynagrodzenia, wyrażając go w procentach, obliczamy średnią arytmetyczną tych procentów, która stanowi właśnie wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury lub renty.

Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru nie może być jednak wyższy niż 250 proc.

Aby ustalić podstawę wymiaru emerytury. mnożymy kwotę bazową przez wyliczony wcześniej wskaźnik wysokości podstawy wymiaru. Następnie obliczamy okresy składkowe i nieskładkowe. I tutaj pojawiają się tzw. przeliczniki, według których - obliczając liczbę okresów składkowych — przelicza się okresy pracy górniczej.

Przeliczniki
1,8 - za każdy rok pracy przodkowej i w drużynach ratowniczych (czyli takiej pracy, która może być zaliczona w wymiarze półtorakrotnym przy ustalaniu prawa do emerytury w wieku 50 lub 55 lat),
1,5 - za każdy rok pracy górniczej wykonywanej pod ziemią stale i w pełnym wymiarze czasu pracy,
1,4 - za każdy rok pracy mieszanej (tzn. wykonywanej częściowo na powierzchni a częściowo pod ziemią),
1,2 - za każdy rok pracy wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na odkrywce w kopalniach siarki i węgla brunatnego, w kopalniach otworowych siarki oraz przedsiębiorstwach i podmiotach wykonujących prace górnicze dla kopalń siarki i węgla brunatnego.

Innymi słowy: jeśli górnik posiada 10 miesięcy pracy przodkowej, to po zastosowaniu przelicznika 1,8 otrzymamy 18 miesięcy okresów składkowych.

Zastosowanie przeliczników górniczych jest jednak objęte pewnymi ograniczeniami.

Łączny okres pracy górniczej po ich uwzględnieniu nie może być dłuższy niż 45 lat, tj. 540 miesięcy. Pozostałe miesiące pracy górniczej, w stosunku do których nie można zastosować przeliczników z uwagi na powyższe ograniczenie, zwiększają liczbę okresów składkowych, w wymiarze 1 do 1.

Wszystkie okresy składkowe, czyli max. 540 miesięcy po przeliczeniu okresów górniczych plus pozostałe miesiące już niepodlegające przeliczeniu plus ewentualnie inne okresy składkowe, "niegórnicze", biorą udział w procesie obliczania wysokości emerytury - są mnożone przez 1,3 proc. podstawy wymiaru emerytury.

Dniówki zaliczane w wymiarze półtorakrotnym i na niektórych innych stanowiskach, do których stosuje się przeliczniki, są ewidencjonowane przez pracodawcę w załączniku do karty ewidencyjnej pracownika. Bieżącą ewidencję okresów pracy prowadzi się oddzielnie dla każdego pracownika w oparciu o wydruki sporządzone na podstawie dowodów zarobkowych, z których wynika, na jakim stanowisku i w jakim okresie pracownik był zatrudniony.

W oparciu o miesięczne wydruki w załączniku do karty ewidencyjnej pracownika dokonuje się zapisów:
- liczby przepracowanych dniówek w poszczególnych miesiącach w danym roku kalendarzowym;
- liczby zjazdów pod ziemię w poszczególnych miesiącach w danym roku kalendarzowym;
- liczby przepracowanych dniówek w poszczególnych miesiącach w danym roku kalendarzowym zaliczanych w wymiarze półtorakrotnym.

Okresy pracy wykazane w załączniku do karty ewidencyjnej pracownika, a także liczby zjazdów pod ziemię lub liczby dniówek przepracowanych w poszczególnych latach na stanowiskach oraz liczby przepracowanych dniówek zaliczanych w wymiarze półtorakrotnym na stanowiskach stanowią podstawę do wpisania w zaświadczeniu pracy wystawianym na potrzeby Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

W przypadku, gdy pracodawca nie posiada pełnej ewidencji okresów pracy, ewidencję uzupełnia się w oparciu o ustalenia komisji weryfikacyjnej. Komisja weryfikacyjna wszczyna postępowanie wyjaśniające na wniosek pracownika.

Jeśli chcesz mieć dostęp do artykułów z Trybuny Górniczej, w dniu ukazania się tygodnika, zamów elektroniczną prenumeratę PREMIUM. Szczegóły: nettg.pl/premium. Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.